De Euro in crisis, inzakkende financiële markten, over elkaar heen buitelende regeringsleiders, uitblijvende oplossingen.

Psychologisch gezien is dit een interessante tijd. Het lijkt alsof we geen houvast meer hebben. Veel waarvan we dachten zeker te kunnen zijn blijkt minder vanzelfsprekend te zijn. We worden niet gerustgesteld door banken of overheden. Er zijn veel onzekerheden en we maken ons zorgen over de toekomst.
En dat is te begrijpen als we berichten horen van economen die deze tijd vergelijken met de jaren ’30, de laatste grote crisis, waarbij veel mensen hun geld verloren en in armoede leefden.

Onzekerheid hoort echter ook bij het leven. Er staat maar weinig in het leven vast. We moeten bijvoorbeeld eten anders gaan we dood, en dood gaan we een keer. Maar bij de onzekerheden van het leven staan we gelukkig niet elke dag stil. In deze tijd is het echter moeilijk om er niet bij stil te staan: jongeren weten niet of ze nog een baan krijgen, werknemers weten niet of ze hun baan behouden, ouderen weten niet of hun spaargeld en/of pensioen veilig is. Al met al zijn er weinig mensen die zich momenteel geen zorgen maken.

Zorgen maken over de toekomst brengt altijd angst met zich mee. En wie zich in deze tijd geen zorgen maakt over de toekomst behoort tot de minderheid. Zelfs voor degenen, voor wie normaal het glas half vol is, stapelen de donkere wolken zich op. Maar deze mensen, van nature al optimistisch, kunnen ook nu de angst met enige moeite relativeren. Ze realiseren zich dat het een moeilijke tijd is en dat het nog erger kan worden, maar ze zijn ook nog steeds in staat tot een proactieve houding. Ze laten zich in hun handelen niet uitsluitend leiden door angst.

Maar degenen, die altijd al het glas half leeg zien, wacht een zeer moeilijke tijd, tenzij zij iets kunnen doen aan hun mentale instelling. Zij zijn van nature al meer geneigd tot pessimisme en zij hebben het bijzonder moeilijk in deze tijd. Ze maken zich grote zorgen over de toekomst en zijn zeer angstig. Ze gaan piekeren, komen in een neergaande spiraal en zien bijvoorbeeld hun bedrijf failliet gaan, mensen hun baan en huis verliezen.

Bij dit soort angst spelen twee zaken mee. Beide komen voort uit het feit dat er iets fout gaat in de verwerking van de informatie, die we tot ons nemen. Het eerste is de neiging om mogelijke gevaren te overschatten en het tweede betreft de neiging om de eigen oplossingscapaciteiten te onderschatten. Bewust en/of onbewust gaan deze mensen op zoek naar gevaarsignalen. Gevaar onderkennen is uiteraard heel adequaat als daar actie aan vast geknoopt wordt. Maar mensen, die zich overspoeld voelen door angst en onzekerheid kunnen geen afstand meer nemen en komen er niet meer toe om actief met problemen om te gaan.

Piekeren leidt zelden tot een oplossing. Piekeren en zich voortdurend zorgen maken leiden tot verlamming. Piekeraars zijn niet meer in staat tot relativeren. Ze blijven steken in het gepieker. En als piekeraars maar lang genoeg piekeren, gaan ze veelal vervolgens piekeren over het feit dat ze niets anders doen dan piekeren. En dat maakt ze in hun eigen ogen weer tot incompetente mensen.

Schematisch: (insert image).

Voor deze mensen is het belangrijk dat ze in gesprek blijven met anderen, zodat ze hun pessimistische gedachten voortdurend kunnen toetsen. Nog beter is dat ze zich laten adviseren en/of laten coachen, zodat ze de juiste actie op het juiste moment plegen (en dit kan natuurlijk ook even afwachten zijn). Alles is beter dan verlamd achterover leunen. ■ John Muller 2011.